Bağımlılık ve Nöropsikolojik Etkiler: Aileler İçin Rehber

30.09.2025

Nöropsikoloji, beynin işleyişiyle duygu, düşünce ve davranış arasındaki ilişkiyi inceleyen bir bilim dalıdır. Ayrıca beynin farklı bölgelerindeki bozuklukların dikkat, hafıza, öğrenme, planlama ve karar verme gibi zihinsel süreçleri nasıl etkilediğini araştırır. Bağımlılık ise bu bilişsel süreçleri olumsuz etkileyerek kişinin günlük yaşamını sürdürmesini, sorumluluklarını yerine getirmesini ve sağlıklı ilişkiler sürdürmesini zorlaştırabilir.

Uzun süreli alkol ve madde kullanımı, davranışları kontrol etmeyi, plan yapmayı ve karar vermeyi sağlayan, ayrıca öğrenme, hafıza ve duyguları düzenleyen beyin bölgelerini olumsuz etkileyebilir. Bu etkiler, kişinin maddeyi ne kadar ve hangi sıklıkla kullandığına bağlı olarak değişir ve genellikle uzun süreli kullanımın bir sonucu olarak ortaya çıkar.

Kumar bağımlılığı ise beynin ödül sistemindeki değişikliklerden kaynaklanır. Kişi kumar oynadıkça daha fazla dopamin salgılanır ve aynı heyecanı yaşamak için giderek daha fazla oyuna ihtiyaç duyar. Bu süreçte karar verme ve dürtü kontrolünden sorumlu beyin bölgeleri zarar gördüğü için kişi kumar oynama dürtüsüne karşı koymakta zorlanır.

Bağımlılık sürecinde sık görülen nöropsikolojik etkiler şunlardır:

• Dikkat sorunları: Konuşmalara odaklanmakta zorluk ve verilen görevleri tamamlayamama.
• Bellek sorunları: Verilen sözleri unutma, yeni bilgileri akılda tutmada ve geçmiş yaşantıları hatırlamada güçlük.
• Karar verme güçlüğü: Riskli davranışlarda ısrar etme ve yanlış seçimler yapma.
• Dürtü kontrolü zayıflığı: Öfke patlamaları, sabırsızlık, ani ve pişmanlık getiren davranışlar.
• Öğrenme zorlukları: Yeni beceriler edinmede ve tedavi önerilerini uygulamada güçlük.

Aileler İçin Öneriler

Bağımlılık sürecinde kişi, nöropsikolojik etkiler nedeniyle sorunlar yaşayabilir ve bu durum yakınlarının tekrarlayan, işlevsiz davranışlarla karşılaşmasına yol açabilir. Bu noktada, kişinin davranışlarını kişiselleştirmemek önemlidir. Çünkü görülen bilişsel zorluklar isteksizlikten değil, beynin işleyişinde meydana gelen değişikliklerden kaynaklanır.

Bağımlılıkla mücadele eden kişilerin aileleri, süreci anlamak ve destek olmak için bazı stratejiler uygulayabilir. Sabırlı ve destekleyici olmak, eleştirmek yerine olumlu geri bildirim vermek süreci kolaylaştırır. İletişimde net ve basit cümleler kullanmak, karmaşık ve tekrar eden mesajlardan kaçınmak önemlidir. Psikoeğitim desteği almak ise ailelerin bağımlılık ve bilişsel süreçleri daha iyi anlamasına yardımcı olabilir. Ayrıca tedavi sürecine aktif katılım, motivasyonu artırarak iyileşme sürecini destekler.

Bağımlılıkla mücadele eden kişilere destek olmak kadar, yakınlarının yaşadığı zorlukları da dikkate almak önemlidir. Aile üyelerinin, bağımlı bireylerde görülen bilişsel farklılıklar ve davranışların beynin işlevsel bozulmalarından kaynaklandığını bilmesi, tedavi sürecini olumlu yönde etkileyebilir.

Klinik Psikolog Şuheda Nur Temel

Kaynakça

Ersche, K. D., Jones, P. S., Williams, G. B., Turton, A. J., Robbins, T. W., & Bullmore, E. T. (2012). Abnormal brain structure implicated in stimulant drug addiction. Science, 335(6068), 601–604. https://doi.org/10.1126/science.1214463 

Volkow, N. D., & Morales, M. (2015). The brain on drugs: From reward to addiction. Cell, 162(4), 712–725. https://doi.org/10.1016/j.cell.2015.07.046 

SAMHSA. (2020). Family therapy in substance use disorder treatment. U.S. Department of Health & Human Services. https://library.samhsa.gov/sites/default/files/pep20-02-02-016.pdf 

Copello, A., Templeton, L., Orford, J., Velleman, R., & Powell, J. (2010). Helping concerned family members of individuals with substance use disorders: A review of evidence-based approaches. Addiction, 105(8), 1355–1364. https://doi.org/10.1111/j.1360-0443.2010.02930.x 

Kuppens, S., & Kandler, C. (2019). The impact of substance use disorders on families and children. Frontiers in Psychology, 10, 1234. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2019.01234 

Esparza-Reig, J., Martí-Vilar, M., González-Sala, F., Merino-Soto, C., Hernández-Salinas, G., & Toledano-Toledano, F. (2023). Health-related, social, and cognitive factors explaining gambling disorder. Addiction Research & Theory. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/37830694/ 

PAYLAŞ