Kadınlarda Alkol Bağımlılığı ve Sosyal Hizmet Müdahaleleri

21.03.2025

Bağımlılık; biyolojik, psikolojik, sosyal ve çevresel faktörlerin etkili olduğu kronik bir ruh sağlığı hastalığı olarak tanımlanmaktadır. Cinsiyet faktörüne bakıldığında, kadınların bağımlılık sürecini erkeklere kıyasla daha hızlı ve şiddetli yaşadığı görülmektedir. Bu durum teleskopik etki olarak adlandırılmaktadır. Son dönemlerde yapılan araştırmalar, 2000’li yıllardan itibaren kadınlarda sorunlu alkol kullanımının arttığını ve cinsiyete dayalı kullanım oranları arasındaki farkın azaldığını göstermektedir.

Kadınlar, fizyolojik özellikleri nedeniyle alkolün olumsuz etkilerine erkeklere kıyasla daha hassastır ve bağımlılığa bağlı hastalıklarla daha erken karşılaşmaktadır. Alkol kullanımı, kadınlarda karaciğer ve kalp hastalıkları, psikiyatrik rahatsızlıklar, göğüs kanseri, hafıza kaybı, ülser ve yüksek tansiyon görülme riskini artırmaktadır.

Kadınlarda alkol kullanımına ilişkin risk faktörleri arasında çocukluk döneminde şiddet, cinsel istismar ve travma gibi olumsuz yaşam deneyimleri öne çıkmaktadır. Ayrıca annelik rolünü kaybetme, boşanma, stres, iş ve ev ortamında yaşanan sorunlar da bağımlılık riskini artırabilmektedir. Alkol bağımlılığına eşlik eden ruhsal hastalıkların görülme sıklığı erkeklere oranla kadınlarda daha fazladır. Bu hastalıkların en yaygınları travma sonrası stres bozukluğu, kaygı bozukluğu ve depresyondur. 

Gebelik döneminde alkol kullanımı ise bebeğin gelişiminin olumsuz etkileyerek Fetal alkol sendromuna neden olmaktadır. Bu sendrom, bebeklerde normalden küçük doğum, büyüme geriliği ve zihinsel sorunlar görülebilmektedir. Bu nedenle gebelik ve emzirme döneminde alkolden uzak durulması gerekmektedir. 

Kadınların bağımlılık tedavisini düşünmesindeki en önemli engeller arasında toplumsal cinsiyet rolleri ve damgalama yer almaktadır. Bunun yanı sıra çocuk bakımı ve velayet endişeleri, eş kaybetme korkusu, tedavi imkânlarının ve finansal kaynakların yetersizliği gibi sorunlar da kadınların tedavi sürecine adım atmasını zorlaştırmaktadır. Tedavi sürecinde kadınların güçlendirilmesi, sosyal destek ağlarının genişletilmesi, becerilerinin artırılması ve istihdam imkânlarının çoğaltılması büyük önem taşımaktadır. Bağımlılık sorunu ile başvuru yapan kadınların tedavi sistemi içerisine dahil olduktan sonra da aile ya da sosyal çevresi tarafından yeteri kadar destek alamadığı bilinmektedir. 

Yeşilay Danışmanlık Merkezleri (YEDAM), klinik psikologlar ve sosyal hizmet uzmanlarıyla alkol bağımlılığı olan bireylere ücretsiz psikososyal destek sunmaktadır. Sosyal hizmet uzmanları; eğitim ve iş süreçlerine destek verme, boş zaman değerlendirme, aile ve arkadaşlık ilişkilerini düzenleme, yaşam becerilerini geliştirme ve yaşadığı çevre ile baş etme gibi konularda bireyin ihtiyaçlarına yönelik müdahale planı belirlemekte ve gerekli kurumlara yönlendirmeler yapmaktadır. Ayrıca, ev ve saha ziyareti planlayarak danışanların süreçlerini çevresi içinde değerlendirmekte ve tedavi motivasyonunu artırmayı hedeflemektedir. 

YEDAM, kadınların bağımlılık tedavisinde karşılaştıkları zorluklara yönelik özel bir yaklaşım ihtiyacı doğrultusunda “Kadınlar İçin Bireysel Bağımlılık Programı” (KİBAP) geliştirmiştir. Program kapsamında, bağımlılığa eşlik eden ruhsal sorunlar, alkol ve madde kullanımının kadınlara özel etkileri, eş baskısı ve damgalama ile başa çıkma, iyileşme sürecinde eşin olumsuz etkisini azaltma gibi konular ele alınmaktadır. Uzmanlar, KİBAP sayesinde kadınların tedavi sürecinde karşılaştıkları güçlükleri daha kapsamlı bir şekilde değinme fırsatı bulmaktadır. 
Sosyal Hizmet Uzmanı Dilara Akgün Tamer

Kaynakça

Ait-Daoud, N., Blevins, D., Khanna, S., Sharma, S., & Holstege, C. P. (2017). Women and addiction. Psychiatric Clinics of North America, 40(2), 285–297.

Atlam, D., Çınaroğlu Asar, A., Şaşman Kaylı, D., Kırlı, U. (2023). Kadınlarda Alkol ve Madde Bağımlılığında Toplumsal Kendini Damgalama. Bağımlılık Dergisi, 25(3), 311-319.

Atlam, D., Demirtaş, G.N., Şaşman Kaylı, D., Kırlı, U. (2023). Kadınlarda Bağımlılık ve Kadına Özgü Tedaviler. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Kadın ve Aile Araştırmaları Dergisi, 3(2), 263-28.
Greenfield, S. F., Back, S. E., Lawson, K., & Brady, K. T. (2010). Substance abuse in women. Psychiatric Clinics, 33(2), 339-355.

Ögel, K. (2021). Bağımlı Aileleri İçin Rehber Kitap. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Şimşek, M. Kadınlar Bağımlılık Sürecinde Yalnız Kalıyor.
https://www.yesilay.org.tr/tr/makaleler/kadinlar-bagimlilik-surecinde-yalniz-kaliyor. (27.02.2025)

PAYLAŞ