Reçeteli İlaçların Kötüye Kullanımı

Hekim tarafından reçete edilebilen bazı ilaçların (opioidler, MSS depresanları, stimülanlar, ketiapin, pragabalin, gabapentin, bupropion vb.) kötüye kullanımı veya tıbbi olmayan kullanımı; bu ilaçların öngörülenin dışında pozitif deneyim veya duyguları ortaya çıkarmak için reçetesiz bir şekilde kullanımı anlamına gelmektedir. Reçeteli ilaçlar, hastaların birçoğunda fiziksel yahut psikiyatrik hastalıkları tedavi etmek için uygun bir şekilde kullanılmakla birlikte, son zamanlarda bu ilaçların kötüye kullanımı konusu sıklıkla gündeme gelmektedir. SAMSHA (Substance Abuse and Mental Health Services Administration)'dan elde edilen verilere göre reçeteli ilaçların kötüye kullanımı keskin bir şekilde artış göstermekte olup ABD'de marihuanadan sonra ikinci sırada yer almaktadır.

Aşağıda yer alan üç grup en fazla suistimal edilen ilaç grubudur.

• Reçeteli opioidler: Gelincikgiller ailesinden "Papaver somnifernum" cinsinde bir bitkiden elde edilirler. İçeriklerinde morfin, kodein tebain, papaverin, narkotin gibi doğal opioidler bulunmaktadır. Etkisini opioid alıcıları üzerinde gösterirler. Kronik ağrılarda, cerrahi operasyonların ardından, travma sonrasında ağrıların devam etmesi gibi durumlarda kullanımlarına ihtiyaç duyulabilir. Önerildiği gibi kullanıldıklarında ağrıyı güvenli ve etkili bir biçimde yönetmekle birlikte kullanımları istismar edildiğinde tek bir dozu dahi ciddi solunum depresyonuna ve ölüme neden olabilir.
• MSS depresanları: Benzodiazepinler, barbitüratlar, non-benzodiazepin anksiyolitikleri içeren sedatif-hipnotik ilaçlar, MSS depresyonu yolu ile beyin aktivitesini yavaşlatan maddelerdir. Genellikle anksiyete ve uyku problemlerinin tedavisi için reçete edilmekle birlikte epilepsi, hareket bozuklukları, kasların normalden fazla gergin, sert veya istemsi olarak kasılması, kognitif bozuklukların (demans ve deliryum) semptomatik tedavisi gibi geniş bir psikiyatrik ve tıbbi kullanım alanları vardır. Uzun süreli kullanımlarda bilişsel bozukluklar da dahil olmak üzere pek çok olumsuz etki meydana getirebilirler.
• Uyarıcı ilaçlar: Uyarıcılar tarih süresince astım ve diğer solunum problemleri, nörolojik bozukluklar gibi alanlarda olsa da bağımlılık potansiyelinin geliştiği alan dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu, narkolepsi ve obezitenin tedavisi için verilen amfetamin ve amfetamin benzeri uyarıcıların kötüye kullanımı üzerinedir. Amfetamin ve amfetamin benzeri bileşiklerin kötüye kullanımı, yaygınlığı, pekiştirici özellikleri ve nispeten düşük maliyet nedeni ile artış göstermektedir. Uyarıcıların kötüye kullanımının sağlık üzerindeki olumsuz etkileri; ölüm riski, bağımlılık ve duygu durum bozukluklarıdır.

Reçete ile satılan ilaçların illegal yollarla elde edilebilen maddelerden daha az zararlı olduğu algısı bu sorunu pekiştirmektedir. Bununla birlikte, literatürde ve medyada odak büyük oranda reçeteli opioidler, benzodiyazepinler ve uyarıcıların kötüye kullanımı üzerinde olsa da bu sorun potansiyel olarak pekiştirici etkileri olan birçok ilacı (ketiapin, pragabalin, gabapentin, tianeptin, bupropion vb.) kapsamaktadır.

Klinik Psikolog Serra Postacı

Kaynakça

Benson, K., Flory, K., Humphreys, K. L., & Lee, S. S. (2015). Misuse of stimulant medication among college students: a comprehensive review and meta-analysis. Clinical child and family psychology review, 18(1), 50-76.

Brett, J., & Murnion, B. (2015). Management of benzodiazepine misuse and dependence. Australian prescriber, 38(5), 152.

Bozkurt, M., Karabulut, V., Evren, C., Seker, M., & Kan, H. (2015). Intravenous abuse of tropicamide in opioid use disorder: presentation of 2 cases. Substance abuse, 36(2), 170-173.

Cotton, B. P., Lohman, M. C., Brooks, J., Whiteman, K., Bao, Y., Greenberg, R. L., & Bruce, M. L. (2017). Prevalence of and factors related to prescription opioids, benzodiazepines, and hypnotics among medicare home health recipients. Home healthcare now, 35(6), 304.

Dekker, A. H. (2007). What is being done to address the new drug epidemic?. Journal of Osteopathic Medicine, 107(s5), E21-E26.

Fornasari, D. (2014). Pain pharmacology: focus on opioids. Clinical Cases in Mineral and Bone Metabolism, 11(3), 165.

Karabulut, V. (2019). Tütün. Mücahit Öztürk, Kültegin Ögel, Cüneyt Evren, Rabia Bilici (Der.), Bağımlılık, Tanı, Tedavi, Önleme, İstanbul: 597-634.

Kılıç, F. S. (2017). Opioidler, ağrı, opioidlerin suistimali ve yanlış kullanımı. Osmangazi Tıp Dergisi, 39(3), 125-129.

Substance Abuse and Mental Health Services Administration. Results from the 2012 National Survey on Drug Use and Health: Summary of National Findings. Rockville, MD: 2013. NS-DUH Series H-46, HHS Publication No. (SMA) 13-4795.

PAYLAŞ