Madde Bağımlılığı ve Bipolar Bozukluk: Ailelerin Bilmesi Gerekenler

Madde bağımlılığı ve bipolar bozukluk tanısı, hem birey hem de aile için karmaşık ve duygusal olarak yıpratıcı olabilir. Madde bağımlılığı ve bipolar bozukluk, birbiriyle iç içe geçmiş semptomlar ve davranışlar gösterebilir. Bu durum ise tedavi sürecini zorlaştırırken aile üyeleri için belirsizlik ve kafa karışıklığı yaratabilir. Toplumda bu tür hastalıklara yönelik önyargılar ve damgalamaların mevcut olması mümkündür. Bu önyargılar ise bireylerin ve ailelerinin durumu gizlemelerine veya utanç duymalarına yol açabilir.

Bipolar bozukluk ve madde bağımlılığı genellikle kronik ve tekrarlayan durumlar olup, dönemsel alevlenmeler ve iyileşmeler içerir. Bu dalgalanma, hem bireyin hem de ailenin sürekli bir belirsizlik ve stres içinde olmasına yol açması söz konusudur. Doğru bilgi ve uygun destekle, bu süreçleri daha yönetilebilir hâle getirebiliriz.

Yeşilay Danışmanlık Merkezlerinde (YEDAM) psikologlar tarafından madde bağımlılığı ve bipolar bozukluk hakkında bireye ve aileye psikoeğitim verilir; atak dönemleri (manik dönem, depresif dönem, karmaşık dönem) takip edilir ve tedaviye katılımı sağlamak için motivasyonel görüşme yapılır. Sosyal hizmet uzmanları, kişinin zamanını yapılandırır ve aynı zamanda tıbbi destek süreçlerinin takibini sağlar. YEDAM modelinde uzman ekip iş birliği içerisinde çalışır.

Bu yazıda, madde bağımlılığı ve bipolar bozuklukla ilgili ailelerin bilmesi gereken önemli konuları ele alacağız.

Madde Bağımlılığı Nedir?

Madde bağımlılığı, vücudun işlevlerini olumsuz yönde etkileyen maddelerin kullanılması ve bu maddelerin zararlı olmasına rağmen kullanımının bırakılamaması durumudur. Bağımlı bireyler madde kullanımına ara verdiklerinde yoksunluk belirtileri yaşarlar ve zamanla kullanım sıklığını artırabilirler. Yoksunluk döneminde kişi terleme, titreme, eklem ve kas ağrıları, uykusuzluk, gerginlik ve huzursuzluk hissi gibi belirtiler yaşayabilir.

Dünya Sağlık Örgütü, sağlığı şu şekilde tanımlar: Sağlık yalnızca hastalık ya da sakatlık durumunun bulunmaması değil, aynı zamanda fiziksel, ruhsal ve sosyal yönden tam bir iyilik hâlidir. Madde bağımlılığı, hem zihinsel hem de fiziksel sağlığı tehdit eden birçok zarara yol açabilir.

Bipolar Bozukluk Nedir?

Bipolar bozukluk, zaman zaman aşırı enerji ve hiperaktivite (mani) veya hafif mani (hipomani) ile karakterize, depresyon dönemleriyle değişen bir ruhsal bozukluktur. Bu durum, kişinin günlük yaşamını, işlevselliğini ve ilişkilerini önemli ölçüde etkiler. Bipolar bozukluk, tekrarlayan ataklarla seyreden kronik bir durumdur. Ataklar, bipolar bozukluk yaşayan kişinin ruh hâlindeki ani ve belirgin değişiklikleri ifade eder.

Madde Bağımlılığı ile Bipolar Bozukluk Arasındaki İlişki

Madde bağımlılığı ile bipolar bozukluk arasında karmaşık bir ilişki vardır. Bipolar bozukluğu olan bireylerin madde kullanma riski genel nüfusa göre daha yüksektir ve bu kişilerin yaklaşık %50'si hayatlarının bir döneminde madde kötüye kullanımı veya bağımlılığı yaşarlar. Madde kullanımı, bipolar bozukluğu tetikleyebilir veya belirtilerini daha kötü hâle getirebilir. Ayrıca, bipolar bozukluk genetik yatkınlığı olan kişiler madde kullanmaya daha meyilli olabilirler.

Ailelerin Yapabilecekleri

Bugünlerde birçok aile, sevdiklerinin madde bağımlılığıyla mücadele ederken aynı zamanda bipolar bozukluk gibi ruhsal sağlık sorunlarıyla da karşı karşıya kalabilmektedir. Doğru yaklaşım, destek ve profesyonel rehberlikle, bu sürecin üstesinden gelmek mümkündür. YEDAM modelinde hem psikologlar hem sosyal hizmet uzmanları bireyle olduğu gibi bireyin onayı alınarak ailelerle de görüşmektedir. Bu görüşmelerde aileler madde kullanımı ve bipolar bozukluk hakkında bilgilendirilir. Bireye yaklaşımda tutum ve davranışların nasıl olması gerektiği ele alınır. Bunun yanı sıra ailelerin yapabilecekleri şunlardır:

• Destek Olun: Sevdiklerinizin yaşadığı duygusal iniş çıkışları anlamak ve empati göstermek önemlidir. Sabırlı ve destekleyici bir yaklaşım sergilemek, kişinin duygusal değişimlerinin kendisinin kontrolünün dışında olduğunu hatırlatır.
• Eğitim Alın: Bipolar bozukluk ve madde bağımlılığı konusunda bilgi edinmek, daha iyi anlayış ve doğru yönlendirme sağlar. Uzmanlar tarafından yazılmış kitaplar veya makaleler bu konuda faydalı olabilir.
• Sınırlar Belirleyin: Sevdiklerinize yardım etmek önemlidir, fakat kendi sınırlarınızı korumak da gereklidir. Kendinize zaman ayırarak ve gerektiğinde profesyonel yardım alarak hem onlara hem de kendinize destek sağlayabilirsiniz.
• Güvenli Ortam Sağlayın: Evde güvenli bir ortam yaratmak, iyileşme sürecine katkıda bulunur. Madde kullanımını teşvik eden unsurları ortadan kaldırmak önemlidir.
• Profesyonel Yardım Alın: Bir uzmandan destek almak, tedavi sürecini yönetmede büyük bir avantaj sağlar. Tedavi için siz de 115 numaralı hattı arayarak bilgi ve randevu alabilirsiniz.
• Madde bağımlılığı ve bipolar bozukluk tanısı alan yakınlarınıza, anlayış ve destek dolu bir yaklaşım sergilemek önemlidir. Bireyin iyileşme sürecinde ailenin desteği büyük önem taşır.

​Gökçen GÜL 
Klinik Psikolog

KAYNAKÇA

American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.). https://doi.org/10.1176/appi.books.9780890425596

YEDAM (2024). Madde Bağımlılığı. Erişim Tarihi: 22.07.2024 Erişim Adresi: https://www.yedam.org.tr/madde-bagimliligi

National Alliance on Mental Illness. (n.d.). Bipolar disorder. https://www.nami.org/About-Mental-Illness/Mental-Health-Conditions/Bipolar-Disorder

Yeloğlu ÇH. ÖNEMLİ BİR RUH SAĞLIĞI SORUNU: BİPOLAR BOZUKLUK. mkutfd. 2017;8(30):41-54.

Dünya Sağlık Örgütü. (1948). Constitution of the World Health Organization. Retrieved from https://www.who.int/about/governance/constitution

PAYLAŞ