Madde Bağımlılığında Damgalanmanın ve Sosyal Dışlanmanın Sosyal Hizmet Boyutu
Madde ve alkol bağımlılığı olan bireylere yönelik toplumda bir öteki algısı ya da insanları gruplaşmaya itme refleksi her zaman söz konusu olabilmektedir. Bağımlılık tedavisinde sosyal hizmet uzmanları da tedavi sonrası izleme ve takip aşamasında aktif çalışma yapan meslek elemanıdır. Bu bağlamda izleme takip aşamasının özü kişinin toplumla yeniden bütünleşmesiyle ilgilidir. Toplumla yeniden bütünleşme aşamasında hem bağımlı hem de meslek elemanı açısından karşılaşılan en büyük zorluk damgalanma ve sosyal dışlanma ile ilgilidir.
Sosyal dışlanma en genel ifadeyle kişinin içinde yaşadığı toplumun ekonomik, sosyal, kültürel ve hukuksal alt sistemlerine katılımda karşılaştığı engellemelerdir. Madde bağımlısı bireyler sosyal çevreden damgalanma ve dışlanmayla beraber bir alt kültürün üyesi olma eğilimindedir. Bu alt kültür içinde kişi madde kullanımını meşru ve haklı görmeye başlamakta, sosyal kabul görmek için grup içi beklenti ve talepleri karşılamaktadır. Ve bağımlılık sorunu daha kaotik bir hal almaktadır. Bu anlamda madde bağımlılarına yönelik "işsizlik", "sorunlu", "yoksul", "hırsız", "yalancı", "saldırgan", "öfkeli" gibi önyargıları ve olumsuz tutumları ifade eden tanımlamalar yaygın olarak kullanılmaktadır.
Damgalanma ve ön yargı yalnızca toplumun genel kesimi tarafından değil kimi sağlık çalışanları tarafından da sergilenmektedir. Damgalanmanın en kötü etkisi ise bu durumun bir hastalık olduğunun tamamıyla reddedilmesidir. Daha ötesinde kendi isteğiyle yapılan bir hata olduğu, ahlaki bir yetersizlikten, kişilik zayıflığından, zayıf iradeden kaynaklandığı düşünülmektedir. Algılar ve yargılamalar bu şekilde olumsuz olunca bağımlılığı olan bireyin hastalığı kabullenmesi, tedaviye uyumu, toplum içinde uyumlu yaşamasında zorluklar ortaya çıkmaktadır. Yalnızca hastalar değil hasta yakınları da bu yargılardan etiketlenmekte ve bağımlılık uzun süreler boyunca inkar edilmekte, saklanmakta ya da göz ardı edilmektedir. Bu ön yargı ve damgalanma sonucunda madde kullanım sorunu yaşayan bireyler toplumsal düzenin bozulması, eğitim ve iş alanında olumsuz sonuçlanan deneyimlerin yaşanması, gerçekçi beklenti ve fırsatların olmaması, toplumun diğer kesiminden izole olunması ve düşük benlik saygısı gibi güçlüklerle karşılaşmaktadırlar.
Sosyal hizmet uzmanları danışan ve ailesi olmak üzere toplumun alkol ve madde bağımlılığıyla ilgili bilgi düzeyini arttırma, konuya ilişkin farkındalık ve duyarlılık kazandırmaya yönelik uygulamaları yürütmesi tedavi sürecinde etkili rol oynamaktadır.
Ayşegül KARAKULAK
Sosyal Hizmet Uzmanı
Kaynaklar:
SEVİN, Ç. ve ERBAY, E. (2008). "Madde Bağımlılarının Tedavi Sonrası Sosyal Yaşama Uyumları Ve Sosyal Hizmet Uygulamaları", Bağımlılık Dergisi, S: 9(1).
Breber, L., Von Hippel, W., Kippax, S. (2007). Prejudice Among Health Care Workers Toward Injecting Drug Users With Hepatitis C: Does Greater Contact Lead to Less prejudice?. International Journal Of Drug Policy, 18, 381- 387
PAYLAŞ