Fentanil

Fentanil ilk olarak 1950' lerin sonunda Belçika'da bulunan Janssen Pharmaceutica tarafından sentezlenmiştir. Anestezi sırasında ve postoperatif ağrı tedavisinde ağrı kesici olarak kullanılan fentanil, uyuşturucu madde sıralamasına göre 3. derecede yer alan bir analjeziktir. Morfinden yaklaşık 80 kat, meperidinden ise 500 kat daha etkin ve güçlü bir analjezik aktiviteye sahip olmasının yanında daha az yan etkileri olan güçlü, sentetik, narkotik, analjezik bir opioiddir. Opioid vücutta morfin etkisi yapan ve genelde analjezik olarak kullanılan bağımlılık yapan maddelerdir.
 

Fentanilin ilaç tedavisi için yasal bir satışı olduğu gibi yasa dışı satışları da mevcuttur. Sokakta Apaçi, Çinli Kız, Dans Ateşi, Jackpot veya TNT adlarıyla bilinmektedir. Birbirinden farklı isimleri olsa da yarattığı etkiler aynıdır. Yasa dışı satılan fentanil günümüzde tek başına satılmamaktadır. En yaygın satış şekli Eroin ile karıştırılması ve piyasaya sunulmasıdır. Bu sebeple birçok madde kullanıcısı farkında olmadan fentanil kullanmaktadır. Bu da büyük risk yaratmaktadır.
 

Ameliyat sonrası analjezikler ve mekanik ventilasyon gerektiren hastalar için sakinleştirici olarak kullanılır. Oral (ağız yoluyla), intravenöz (damar yolu), intramuskular enjeksiyon (kas içi enjeksiyon), epidural (omuriliğin etrafındaki epidural boşluğa bir ilacın enjekte edildiği bir uygulama yöntemidir), transdermal (cilt yolu), şeklinde uygulama şekilleri vardır. Etkisi 30–60 saniye içinde başlar ve 30-60 dakika sürer. Fentanil büyük oranda yağ dokusunda tutulur ve plazmadaki konsantrasyonu yağdaki konsantrasyonunun altına düşünce, yavaş olarak dolaşıma geri salınır. Vücuda alınan fentanilin  %85'i ilk 72 saat içinde vücuttan atılır; % 7'si değişmeden (%6 idrar, %1dışkı), %78'i karaciğerde metabolize olarak (%70 idrar, %8 dışkı) atılmaktadır.
 

Fentanil'in kötüye kullanıldığı durumlar sonucu intoksikasyona bağlı olarak zehirlenmeler görülebilmektedir. Özellikle transdermal fentanil bantlarının (TDF) piyasada yerini alması ile birlikte bu maddenin kötüye kullanımında ciddi bir artış olduğu saptanmıştır. Bu bantların kötüye kullanımı çeşitli yollarla yapılmaktadır. Transdermal fentanil bantlarının kullanımında doz aşımları da gözlenebilmektedir. Solunum depresyonu, apnea, kas sertliği, miyoklonik hareketler, bradikardi, hipotansiyon, bulantı, kusma ve baş dönmesi gibi yan etkileri görülmektedir.
 

Fentanil kırmızı reçete ile kontrol edilen opioidlerden olmasına rağmen, yapılan bir araştırmaya göre sokakta uyuşturucu kullanıcıları arasında da fentanil kullanımı çok yaygındır. Elde edilen bulgulara göre de küresel fentanil üretimi ve tüketiminin 2001-2005 yılları arasında 3 kat arttığı saptanmıştır.
 

Tedavi amacı ile kullanımında dahi fentanil zehirlenmeleri ve ani ölümler görülebilmektedir. Son yıllarda kronik ağrı sebebi ile hastaneye yatırılan olgularda fentanile bağlı aşırı dozda ölümler tespit edilmiştir. Aynı zamanda doz aşımı nedeniyle hayatını kaybedenlerin önemli bir kısmının Fentanil etken maddesiyle birlikte birden çok uyuşturucu madde kullanmış olduklarını göstermektedir.

Hakan ALBAYRAK
Psikolog
 

KAYNAKÇA

• Babsal R and Aranda J.V.Simultaneous Microassay Of Alfentanil, Fentanil, And Sufentanil By High Performance Liquid Chromatography. Journal Of Liquid Chromatography,1995, 18(2), 339-348
• Çavuş F. Fentanil Ve Metaboliti Norfentanilin İdrardan Sıvı Kromatografi - Tandem Kütle Spektrometresi (Lc-Ms/Ms) Sistemi İle Yan Yana Tayini, Fen Bilimleri Ana Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi,2012, 3-4, 12-36.
• Erdine, S. Ağrı, 1. Baskı, Nobel Tıp Kitabevleri,2000, 118-147, 494-509.
• Morgan EG.  Clinical Anesthesiology, A Lange Medical Book, Third  Edition, Los Angeles, A Division of the McGraw Hill Companies,2002,164.
• Papıch, M.G. Pharmacologic Considerations For Opiate Analgesic And Nonsteroidal Antiinflamatory Drugs, J. Vet. Clin., Of North Am.,2000, 30(4),815-837.
• Reeves, M.D., Ginifer, C.J. Fatal İntravenous Misuse Of Transdermal Fentanyl, Med. J. Aust.,2002, 177(10), 552-553

PAYLAŞ