Bağımlılıkta Sosyal Sorunlar ve Sosyal Hizmetin Bağımlılıktaki Rol ve Görevleri

Madde kullanım bozukluğu; beynin yapısında ve işleyişinde değişikliklere neden olan, bir maddenin tüm zararlı ve yıkıcı sonuçlarına rağmen kontrolsüz bir şekilde kullanılmasıyla gelişen sağlık sorunudur.  Madde bağımlısı olan kişiler; alkol veya yasadışı uyuşturucular gibi belirli bir maddeyi -ya da maddeleri- kullanmaya, günlük yaşamda işlevselliklerinin bozulduğu noktaya kadar yoğun bir şekilde odaklanmaktadırlar. Madde bağımlısı bireyler fizyolojik, psikolojik ve sosyal sorunlara neden olduğunu bilseler bile maddeyi kullanmaya devam etmektedirler. Bunlara ek olarak, kumar ve teknoloji bağımlılığının da kişilerin işlevselliğinde bozulmaya neden olduğu bilinmektedir.

Kişilerin işlevselliğindeki bu bozulmalar sosyal yaşantılarında çeşitli sorunlara neden olmaktadır. Bu sorunlara örnek olarak; sosyal becerileri zayıflayan, rol ve sorumluluklarını yerine getirememeye başlayan kişiler eğitim, çalışma, aile ilişkileri ve arkadaşlık ilişkileri gibi alanlarda zorluklarla karşılaşmaktadır. Aynı zamanda bu kapsamda ekonomik sorunlar, barınma sorunları ve sağlık güvencesiyle ilişkili sorunlar yaşayabilmektedirler. Bunlara ek olarak, bağımlılık süreci denetimli serbestlik ve cezaevi süreci gibi birçok yasal sorunla ve sağlık sorunuyla birlikte ilerlemektedir. Kişilerin maruz kaldığı etiketlenme ise tedaviye başvurma, tedavi ve rehabilitasyon sürecini zorlaştırmaktadır.

Bağımlılık; birey dışında aile ve toplum üzerinde de yıkıcı sonuçlara neden olduğu için önemli bir halk sağlığı sorunudur. Bu sebeple, bağımlılığın önlenmesi ve tedavisi oldukça önemlidir. Bununla birlikte, madde bağımlılığı süreci pek çok kişi için genellikle çok boyutlu ve kişilerin farkındalıklarının değişkenlik gösterebildiği döngüsel bir süreçtir.  Bu kapsamda, tedavi sonrasındaki idame evresi kişinin hayatı boyunca devam edebileceği gibi psikolojik ve çevresel faktörlerin etkisiyle yeniden denemeler ve nüksler yaşanabilmektedir.

Bağımlığın neden olduğu sosyal sorunlar dışında bağımlığının oluşumuna, yeniden denemelerin ve nükslerin yaşanmasına zemin hazırlayan psiko-sosyal faktörler de –fizyolojik/biyolojik temellere ek olarak– bulunmaktadır. Bu faktörlerden biri olan aile, bağımlılık döngüsündeki tüm aşamalarda önemli bir yere sahiptir. Bununla birlikte, özellikle ergenlik dönemindeki yanlış ebeveyn tutumları ve aile ortamındaki iletişim sorunları bireyi aileden uzaklaştırmakta ve zararlı alışkanlıklar açısından alkol ve madde kullanımının olduğu riskli ortamlara yakınlaştırmaktadır. Ayrıca ailede bağımlı bir bireyin bulunması rol model oluşturarak ve madde kullanımının onaylandığı algısını yaratarak diğer aile üyelerini doğrudan risk altına sokmaktadır. Ayrıca akran etkisi, yetersiz istihdam ve eğitim, ekonomik sorunlar madde bağımlılığının oluşmasına zemin hazırlayan diğer sosyal faktörlerdir.

Bağımlılığa neden olan psiko-sosyal faktörler ve bağımlılığın hayatın pek çok alanında neden olduğu yıkıcı sonuçlar bağımlılık tedavisi kapsamındaki sosyal hizmet müdahalesini önemli kılmaktadır. Sosyal hizmet uzmanları, bağımlılık tedavisini yürüten ve psikiyatristlerin, psikologların ve diğer sağlık çalışanlarının olduğu multidisipliner ekibin temel parçalarından biridir.  Tedavi sürecinde bağımlılıkla ilişkili olabilecek sosyal sorunları gözlemler ve kişilerin bu sosyal sorunlarla daha etkili mücadele edebilmesi baş etme becerilerini arttırmayı hedefler. Bir vaka yöneticisi olarak tedavi sürecindeki kişilerin eğitim ve çalışma hayatındaki ihtiyaçlarını ve ekonomik ihtiyaçlarını tespit eder, bu kapsamdaki hizmet ve kaynaklardan faydalanmasını sağlar. Aile ve arkadaşlık ilişkilerinin düzenlenmesinde kişilere destek olur, ihtiyaç halinde düzenli aile görüşmeleri gerçekleştirir. Yasal sorunlara, sağlık sorunlarına ve travmatik deneyimler gibi yaşamsal zorluklara sahip kişilerin sürecini takip eder.

Bu kapsamda danışmanlık rolü gereğince kişileri bilgilendirir, diğer kurumlarla bağlantı kurar ve kişileri kaynaklarla bir araya getirir. Ayrıca bağımlılık tedavisi gören kişiler için savunuculuk yapar ve onları güçlendirir. 

Sosyal Hizmet Uzmanı Elmas Aybike Yılmaz

KAYNAKÇA

Amerikan Psikiyatri Birliği. (2013). DSM-5 Tanı Ölçütleri Başvuru El Kitabı. (E. Köroğlu, Çev.) Ankara: HYB Yayıncılık.

Mutlu, E. (2017). Madde Bağımlılığı ve Sosyal Hizmet. E. Özcan (Editör) içinde, Tıbbı Sosyal Hizmet (s. 247-256). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.

Ögel, K., Koç, C., Aksoy, A., Başabak, A., & Evren, C. (2012). Samba Klinik Sürümü. 20 12, 2021 tarihinde Samba: http://samba.info.tr/samba_klinik_kilavuz.pdf adresinden alındı

Şencan, F., & Canatan, K. (2020). Göç ve Kentleşme Sürecinde Ergenlerin Madde Kullanımına Yönelten Sosyal Bağlamın Analizi. Sosyal Çalışma Dergisi, 4(2), 119. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1296736 adresinden alındı

PAYLAŞ