Bağımlılık tedavisinde pekiştireç sistemi nedir?

Pekiştireç Sistemi, İngilizce literatürde "Contingency Management" olarak geçmektedir. Bir davranış ve sonucu arasında koşula bağlı oluşan ilişki ve bu sürecin yönetimi, anlamına gelmektedir. 

Pekiştireç Sistemi, davranışın modifiye edilmesini, istenilen yönde değiştirilmesini amaçlar. Teorik olarak, Skinner'ın "Edimsel Koşullanma" teorisini esas alır. Edimsel koşullanma, bir davranışın pekiştirilmesiyle birlikte tekrar gösterilme ihtimalinin arttığını savunur. Bunun en çok kullanılan örneği, "Token Ekonomi" sistemidir. Bu sistemde, kişi istenilen davranışı gösterdiğinde ödül verilirken, istenmeyen davranışı gösterdiği zaman ödül geri alınır.

Pekiştireç sisteminin 3 temel prensibi vardır; 

• Hedef davranış belirlemek (ör. Madde kullanmamak, temiz kalmak)
• Davranışı ölçecek bir yol belirlemek (ör. Test uygulamak)
• Hedef davranışa ulaşıldığında, önceden belirlenen ödülü vermek

Pekiştireç sistemi uygularken, önemli noktalardan biri; hedef davranışa ulaşıldığı anda yani hedeflenen temiz kalma süresine ulaşıldığında pekiştirecin hemen verilmesidir. Hedeflenen davranışa ulaşılmazsa, pekiştireç verilmez ve neden verilmediği açıklanarak yeni bir hedef belirlenir. Örneğin, 1 ay temiz kalma hedefi konulan danışan, bu hedefi gerçekleştiremediğinde tekrar 1 ay temiz kalma hedefi konarak, pekiştireçin o zaman verileceği belirtilir.

Bağımlılık Tedavisinde Pekiştireç Vermenin Önemi

Bağımlılık tedavisi, danışanların tedaviye devam etme oranının düşük olduğu bir alandır. Bağımlılık tedavisinde, pekiştireç verilmesindeki temel amaç, danışanların tedaviye uyumunu ve motivasyonunu artırmaktır. Aynı zamanda, tedaviye devam arttıkça, tedavide başarının artması da söz konusudur. Bu yüzden, danışanları tedavi sürecinde tutmak önemlidir. Bunun için de ödül ve pekiştireç sistemi işe yarayan bir yöntemdir.

Bağımlılık, beynin ödül mekanizmasındaki işleyişin bozulmasına neden olan bir süreçtir. Kişi, madde kullandıkça ödül mekanizması uyarılmaya başlar. Bu durumu tersine çevirmek için ödül mekanizmasını uyaracak farklı bir uyarana ihtiyaç vardır. Pekiştireç verilmesindeki amaç, madde kullanmamanın / temiz kalmanın ödüllendirilmesi yoluyla, ödül sisteminin işleyişini madde kullanmama yönünde değiştirmektir. Böylece madde kullanmanın kendisi kişi için bir ödülken, kullanmamak ödül haline gelir. 

Pekiştireç sistemiyle hedeflenen nihai amaç, temiz kalmayı devam ettirmektir. Temiz kalma süresini ödüllendirmek ve böylece kişinin temiz kalma yönünde motivasyonunu artırarak, hem tedavide kalma oranını hem de temiz kalma oranını artırdığı görülmüştür. 

Pekiştireç verilen danışanlarda, değişime yönelik direncin kırıldığı ve tedavideki sorumluluk duygusunu artırdığı görülmüştür. İyileşme sürecinde gösterdikleri çabanın ödüllendirilmesinin gerçekten önemsendiklerini hissetmelerine yardımcı olduğu görülmüştür. Daha önce yaptıkları olumlu bir şey için ödül almamış kişilerden oluşan bir popülasyonda, kendi çabalarının ürünü olarak ödül almaları, motivasyonu artırmada önemli bir etken olarak görülmekte ve tedaviye zorlanmak yerine kendi seçtikleri bir yolda ilerlediklerini hissettirmektedir.

Uzm. Kli. Psk. Burcu Çetin Şeker

Kaynaklar

Petry, N.M., Stitzer, M.L. (2002) Contingency Management: Using Motivational Incentives to Improve Drug Abuse Treatment. Yale University Psychotherapy Development Center Training Series: 6

PAYLAŞ