Bağımlılık Tedavisinde Boş Zamanı Değerlendirme Aktiviteleri Neden Önemlidir?

Bağımlılık, biyopsikososyal müdahale gerektiren bir beyin hastalığıdır. Bağımlılık tedavisinin bir parçası olan sosyal müdahale, bağımlı bireyin içinde bulunduğu sosyal çevrenin yeniden yapılandırılmasında ve tedavi sonrasında topluma uyum sağlama süreçlerini kapsamaktadır.

Bağımlılık tedavisinde iyileşmenin sürdürülebilmesi için bireyin yaşam biçimini değiştirmesi ve yeni beceriler kazanması vurgulanmalıdır. Bu bağlamda geniş kapsamda ele alınabilecek bir kavram olan boş zamanı değerlendirme aktiviteleri karşımıza çıkmaktadır. Hobiler, spor, sosyal ve kültürel etkinlikler bağımlılık durumundan uzaklaştıran boş zamanı değerlendirme aktiviteleri arasında yer almaktadır. Boş zamanın iyi değerlendirilmesi başta madde, alkol, sigara kullanımını ve diğer bağımlılıkların da önlenmesinde önemli bir konumdadır. Bağımlılık tedavisinde boş zamanı değerlendirme aktivitelerinin önemi bilimsel çalışmalarla da desteklenmiştir.

Wegner tarafından 2011'de yapılan çalışmada, risk altındaki çevrelerde akranlarla yapılandırılmamış boş zamanı değerlendirme aktivelerindeki eksikliğin riskli davranışa dönüşebileceği belirtilmiştir.

Ögel, Armağan, Eke ve Taner'in 2007'de yaptıkları araştırmada da madde denemeyenlerin belli bir amaca yönelik sosyal aktiviteleri tercih ettikleri belirlenmiştir.

Kristjansson ve arkadaşları tarafından 2010'da İzlanda'da da yapılan 12 yıllık bir değişimi gözlemleyen kontrol gruplu yarı deneysel bir çalışmada, yapılandırılmış boş zamanı değerlendirme aktivitelerinin ergen gruplar üzerinde olumlu etkisi olduğu ve bağımlılık yapıcı madde kullanımında azalmaların görüldüğü belirtilmiştir.

Ertüzün ve arkadaşları tarafından 2016'da Konya AMATEM'de mülakat tekniğiyle yapılan nitel araştırmada, tedavi gören madde bağımlısı bireylerin tamamı tedavi sürecinde yoksunluk belirtilerinin hafiflediği dönemde aktif boş zamanı değerlendirme aktivitelerine katılımın madde kullanımından uzaklaşmada ve bu durumun yanı sıra tedavi sonrası süreçte ilgi alanlarına göre boş zaman aktivitelerine katılımın yeni bir sosyal çevre edinmede önemli bir yeri olduğunu göstermektedir.

Özgen tarafından 2016'da yapılan araştırmada spor yapan öğrencilerde dijital araç ve sosyal medya kullanımının normal düzeyde olduğu belirlenmiş ve öğrencilerin teknoloji bağımlılığından korunmak için spor faaliyetlerine devam etmelerinin yararlı olacağı önerilmiştir.

Bilimsel çalışmalarda bireylerin boş zamanlarının çeşitli aktivitelerle yapılandırılmasının; onların madde kullanmasını önlemede, eğer bağımlı ise tedavi sistemi içinde kalmalarını sağlamada, madde-alkol kullanımı ile doldurdukları zamanı doğru bir planlama ile sosyal ve kişisel becerilerinin yeniden kazanılmasında önemli bir rolü olduğu görülmektedir. Bağımlı bireylerin boş zamanlarında kendilerini tatmin edecek bir aktivite ile meşgul olmadığı durumlarda bağımlılık döngüsünün tekrar etmesi oldukça muhtemeldir.

Boş zamanı değerlendirme aktivitelerinin sadece tedavi aşamasında değil, tedavi sonrasında da sosyal yaşama katılma sürecinde hem yeni bir çevreye dahil olma hem de bağımlılık davranışından uzak durmak için motivasyonunu artıran, madde dışında keyif almalarını sağlayan oldukça önemli bir unsur olduğu düşünülmektedir.

Bağımlı bireylere ve ailelerine ücretsiz psikolojik destek ve sosyal hizmet desteği veren Yeşilay Danışmanlık Merkezi'nde (YEDAM) boş zamanı değerlendirme aktiviteleri kapsamında YEDAM Atölye ve YEDAM Yeni Yaşam Etkinlikleri (YeYeYe) yer almaktadır.

Programlı bir uygulama olan YEDAM yeni yaşam etkinlikleriyle danışan iyileşmenin odak nokta olduğu güvenli alan içerisinde yer alır. Bu durum danışanın merkeze olan bağını kuvvetlendirmektedir. Bağın artması daha fazla tedavi süreci içerisinde bulunmasına katkı sağlamaktadır.

YEDAM atölye ise ayaktan rehabilitasyon programıdır. YEDAM atölyede programa kimlerin dahil edilebileceği, kurallar ve sınırlarla belirlidir. YEDAM atölyedeki kursların branşları; danışanların kültürü, yetenekleri ve ilgi alanları doğrultusunda belirlenmektedir. YEDAM atölyede yer alan boş zamanı değerlendirme aktiviteleriyle danışanların;

• Riskli ortamlardan uzak durmalarını sağlamak,
• Ruhsal sorunlarını azaltmak ve kişisel özelliklerini geliştirmesiyle (iletişim ve güvenli davranış vb.) tekrar madde kullanma ihtimallerini azaltmak,
• Tekrar maddeyi kullanmayı önleme becerilerini artırmak, böylece bağımlılığın tekrarlamasını önlemek,
• Sosyal ve yaşamsal becerilerini geliştirerek toplumsal adaptasyonunu sağlamak,
• Bağımlılık tedavi sistemi içerisinde kalmasını sağlamak amaçlanmaktadır.

Sosyal olarak yeniden bütünleşme, rehabilitasyonun önemli bir bileşenidir. Bireyin sosyal işlevselliğinin artırılması ve toplumla yeniden bütünleşmesi, bağımlılık olgusundan uzak bir yaşam için önemli bir adımdır. Biyopsikososyal bir hastalık olarak tanımlanan bağımlılık, tıbbı tedaviyle birlikte sosyal uyum programlarının içinde yer alan boş zamanı değerlendirme aktivitelerinin varlığıyla başarıya ulaşabilecek bir süreci oluşturmaktadır.

Betül Büber
Sosyal Hizmet Uzmanı

KAYNAKÇA

• Aktan, O., Yılmaz, M. & Yılmaz, M. (2018). Ortaokullarda Uygulanan Bağımlılıkla Mücadele Programının Etkililiğinin Değerlendirilmesine Yönelik Yönetici, Öğretmen ve Veli Görüşleri. Addicta: The Turkish Journal On Addictions 5, 637−664. Http://Dx.Doi.Org/10.15805/Addicta.2018.5.4.0041
• Aktürk, İ., Bozdoğan, Ö. F., Çuhacı, G., Ögel, K., Şimşek, G. M., & Tokluoğlu, N. (2019). Bağımlılıkta Sosyal Hizmet Uygulamaları. İstanbul: Yeşilay Yayınları.
• Ertoğlu, M. N. (2013). Ankara Amatem'de Alkol Tedavisi Gören Bireylerin Tedavi Sürecinde Karşılaştıkları Problemlerin Tedavi Motivasyonuyla Arasındaki İlişkiler Ve Sosyal Hizmet Uygulamalarının İncelenmesi(Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara). Https://Tez.Yok.Gov.Tr/Ulusaltezmerkezi/ Adresinden Edinilmiştir.
• Ertüzün, E., Koçak Uyaroğlu, A., & Demirel, B. (2016). Boş Zaman Aktivitelerinin Madde Bağımlılığı Sürecindeki Rolüne İlişkin Nitel Bir Çalışma. Hacettepe Journal Of Sport Sciences, 27 (2), 49–58.
• Kristjansson A.L, Sigfusdottir I.D, Allegrante J.P, Helgason A.R. (2008). Social Correlates Of Cigarette Smoking Among Icelandic Adolescents: A Populationbased Cross-Sectional Study. BMC Public Health, 8(1), 86. Doi:10.1186/1471-2458-8-86.
• Kristjansson , A. L., James , J. E., Allegrante, J. P., Sigfusdottir, I. D., & Helgason, A. R. (2010). Adolescent Substance Use, Parental Monitoring, And Leisure-Time Activities: 12-Year Outcomes Of Primary Prevention İn Iceland. Preventive Medicine, 51,168–171.
• Ögel , K. (2018). Bağımlılık Ve Tedavisi Temel Kitabı. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
• Ögel, K. (2018). Bağımlı Aileleri İçin Rehber Kitap: Alkol, Uyuşturucu, Bilgisayar, Sigara Ve Diğer Bağımlılıkları Olanların Yakınlarına Bilgiler. İstanbul : Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Ögel, K., Armağan, E., Eke, C. Y. & Taner, S. (2007). Madde Deneyen ve Denemeyen Ergenlerde Sosyal Aktivitelere Katılım: İstanbul Örneklemi. Bağımlılık Dergisi, 8(1), 18–23.
• Özgen, F. (2016). Spor Yapan Ve Yapmayan Üniversite Öğrencilerinde İnternet Bağımlılığı İle Kişilik İlişkisinin İncelenmesi (Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Çanakkale). Https://Tez.Yok.Gov.Tr/Ulusaltezmerkezi/ Adresinden Edinilmiştir.
• Ströhle, A., Hofler, M., Pfıster, H., Müller, A.-G., Hoyer, J., Wıttchen, H.-U., & Lıeb, R. ( 2007). Physical Activity And Prevalence And İncidence Of Mental Disorders İn Adolescents And Young Adults. Psychological Medicine, 37, 1657–1666. Doi:10.1017/S003329170700089X .
• Wegner, L. (2011). Through The Lens Of A Peer: Understanding Leisure Boredom And Risk Behaviour İn Adolescence. South African Journal Of Occupational Therapy , 41(1), 18-24 .

PAYLAŞ