Bağımlılıkta Etkili İletişim Rolü

İletişim, insanın kendini, duygu ve düşüncesini anlatma ve başkalarını anlama yoludur. Kişiler bu sayede duygu, düşünce ve bilgi paylaşımda bulunarak birbirlerini daha iyi tanır ve anlarlar. Kendini ifade etme insanoğlunun temel gereksinimlerinden biridir. Bu yüzden insan hangi koşullarda olursa olsun kendini ifade etmenin bir yolunu bulmuştur.

Aile içi iletişim ise aile üyelerinin birbirleri ile kurduğu iletişimdir. Bağımlılığın var olduğu ailelere baktığımızda çoğunlukla etkili bir iletişimin olmaması çatışmaların artmasına ve aile bağlarının kopmasına sebep olmaktadır. Madde kullanan gençler ile aileleri arasında iletişim eksikliği olduğu, ailelerinin hiç karışmadığını ya da otoriter bir disiplin uyguladıklarını, karar verme ve anlaşmazlık sürecinde daha katı oldukları ifade edilmektedir (Jurich, 1985: 20).

Araştırmacı Gantman'ya (1978: 429) göre; madde kullanımın olmadığı ailelerde; pozitif iletişim, ifade özgürlüğü, işbirliği, iletişimde açıklık ve eşit katılımın daha fazla olduğunu belirtmektedir. İletişim yanlış kurulduğunda bağımlı bireyle doğru bir ilişki kurulamaz, birey kendini ve gereksinimlerini ifade etme olanağı bulamaz ve çatışmalar, sorunlar devam edebilir. Böyle bir durumda da bağımlılık beslenebilir ve değişim için engeller oluşabilir. Etkili ve doğru bir iletişim ise sorun çözücü ve ilişkiyi güçlendiricidir.

Bağımlı birey ile etkili bir iletişim kurmak için neler yapılabilir?

• Etkili bir iletişimin temel öğeleri anlatabilmek ve anlayabilmektir (Uzuntaş, 2013). Bir aile bireyi olarak kendi duygu ve düşüncelerinizi ifade edebilirsiniz. Ailelerinin temel korkularından biri ‘Konuşursam aklına alkol/madde gelir mi?' şeklinde olabilir. Bağımlı bireyin aklına durduk yere böyle bir düşünce gelmez, kişinin kullanma isteği varsa bunun sebebi sizin düşünceniz değildir.
• Bağımlı bireyi aktif bir şekilde dinlemeye çalışabilirsiniz. Bireyi dinlerken anladığınızı ifade etmek için, başınızı sallayabilir, "hı hı" "evet" diyebilir, göz teması kurabilirsiniz. Birey dinlendiğini hissedince konu ile ilgili daha fazla şey anlatabilirsiniz, daha fazla paylaşımda bulunabilirsiniz.
• Aileler bağımlı bireyle iletişime geçerken doğru mesajlar vermeye dikkat edebilir. Bunu yaparken ‘Ben Dili'ni kullanmaya özen gösterebilirsiniz. Örneğin, ‘ Ben üzülüyorum, Ben kendimi yetersiz bir eş / anne-baba gibi hissediyorum.' gibi.
• Az ve doğru mesaj vermek, karmaşık ve tekrar eden cümleler kurmamak iletişim daha sağlıklı olmasını sağlamaktadır. Mesajların sürekli olarak tekrar edilmesi etkisinin azalmasına sebep olabilir. Doğru bir zamanda ve doğru bir anda mesaj verilebilir.
• Yaralayıcı mesajlar vermekten kaçınılabilirsiniz. ‘Beni üzüyorsun' demek yerine ‘Ben alkol/madde kullanımın nedeniyle üzülüyorum' mesajını vermek daha doğru olabilir. Yaralayıcı mesajlar kullanıldığında iletişim bozulabilir, bağımlı birey kendini savunmaya başlayarak, içine kapabilir ve ilişki kurmakta kaçınabilir. Bağımlı bireyi eleştirmek, nasihat/öğüt vermek, suçlamak, acımak iletişimin ve ilişkilerin kopmasına sebep olabilir.
• Bağımlı bireyin ısrarları karşısında cevabınızı sakin bir ses tonuyla tekrar edebilirsiniz. Bunu yaparken tıpkı kırık plak yöntemini kullanabilirsiniz. Örneğin, bağımlı birey bu akşam eve geç geleceğini söyledi. Aile ise bireyin geç geçmesini istemiyorsa sadece bu düşüncesini tekrar edebilir. ‘Eve geç gelmeni istemiyorum'. Tıpkı kırık bir plak gibi bağımlı bireyin ısrarı karşında bunu tekrar edebilirsiniz. Bu tekniği uygularken bir kez söyleminizin nedenini açıklayabilirsiniz. Ardından aynı düşüncenizi tekrarlanabilirsiniz (Ögel, 2018).
• Bağımlı bireyle madde/alkol etkisi altında iletişim kurmaya çalışmak etkili olmayacaktır. Alkol ya da madde etkisi altındaki birey doğru düşünmekte, karar vermekte ye da kendini ifade etmekte sorun yaşayacaktır. Bunun yerine aile birey ile doğru bir zamanda ve hazır olduğunda iletişime geçebilir.
• Hep kötü davranışlara ya da yanlışlarına odaklanmak aile içi ilişkileri zedeleyebilir. Olumlu davranışları görülerek ve bağımlı bireyi destekleyici mesajlar verebilir. Örneğin, ‘Bana yardım ettiğin için teşekkür ederim', ya da ‘Alkol kullanmadan arkadaşlarınla vakit geçirmen çok güzel' gibi. Böylece bağımlı birey kendini daha iyi hissedebilir ve aile ile daha rahat bir iletişim kurabilir.

Yapılan bir çalışmada, ebeveynlerin çocuklarının uçucu madde kullandıklarından çok geç haberdar oldukları gözlemlenmiştir. Bu sonuç, ailedeki iletişimin bağımlı bireyle ne kadar az kurulduğunun bir göstergesidir (Ögel, 2018). Konuşmaktan korkmak ya da çekinmek sorunu çözmez, aksine bağımlılığı besleyebilir. Etkili bir iletişim ise bağımlılıkta çok şeyi değiştirir. Çatışmaları çözmenin, sorunlara çözüm üretmenin, bağımlı bireyi tedavi için motive etmenin en iyi yolu etkili bir iletişimdir. Aileler unutmamalıdır ki bağımlı bireyi dinlemek, anlamak ve onun farklı olduğunu kabul etmek değişim sürecinin daha sağlıklı olmasını sağlayacaktır.  

Uzm. Psk. Merve Öztürk Patur

KAYNAKÇA

• Demiray, U. (2008). Etkili iletişim. Pegem Akademi, Ankara.
• Gantman, C.A. (1978). ‘Family interaction patterns among families with normal, disturbed, drug-abusing adolescents'. Journal of Youth and Adolescence,7, 429
• Jurich, A.P., Polson, C.J., Jurich,J.A., & Bates, R.A. (1985) ‘Family factors in the lives of drug users and abusers'. Adolescence, 20, 143,159
• Ögel, K. (2018). Bağımlı Aileleri için Rehber Kitap. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Uzuntaş, A. (2013). Etkili iletişim: anlatabilmek ve anlayabilmek. Kastamonu Üniversitesi Kastamonu Eğitim Dergisi, 21(1), 11-30.
• Üstün, B. (2005). Çünkü İletişim Çok şeyi Değiştirir. Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi, 8(2), 88-94.

PAYLAŞ