Madde Bağımlılığı ve Stresle Başa Çıkma Yolları

Stres, kişinin ruhsal veya bedensel bütünlüğüne yönelik bir tehdit hissettiğinde ortaya çıkan biyolojik, psikolojik ve davranışsal tepkilerin bütünüdür. Stresli durumlara ya da yaşam olaylarına maruz kalan kişi, bu durumun ortaya çıkardığı olumsuz duygulanımdan kaçınmak için çeşitli başa çıkma stratejilerine başvurmaktadır. Bu anlamda başa çıkma yolları hakkında birçok kuram ve model ortaya konulmuştur. Bunlardan en çok bilineni Folkman ve Lazarus'un (1985) geliştirdiği Stresle Başa Çıkma Modeli'dir. Bu modele göre kişi, stres yaratan durumların yarattığı olumsuz duygulanımdan uzaklaşmak için problem ve duygu odaklı olmak üzere iki temel başa çıkma stratejisine başvurur. Problem odaklı başa çıkma yollarını kullanan kişi, sorundan kaçınmaz, onu akılcı bir şekilde tanımlar ve bu sorunun üstesinden gelmek için çeşitli adımlar atar. Örneğin kişi sorunun nedenlerini araştırır, bu durumu değiştirmeye yönelik adımlar atar ya da yeni çözüm yollarına başvurur. Bu nedenle problem odaklı başa çıkma stratejileri stres yaratan durumların üstesinden gelmede faydalı bir yöntem olarak kabul edilmektedir. Diğer taraftan duygu odaklı başa çıkma yollarını kullanan kişi, sorunu tarafsız bir şekilde yorumlamakta güçlük çeker ve problemin yol açtığı duyguları ortadan kaldırmaya çalışır. Örneğin kişi stres yaratan bir durumla karşılaştığında sorunun kaynağını anlamak ve çözüm üretmek yerine sorundan kaçınma, inkar etme ya da sorunun sadece olumsuz yönlerine odaklanma gibi işlevsiz çözüm yollarına başvurur.  

Alkol ve madde bağımlılığı olan bireylerle yapılan çalışmalarda, bağımlı bireylerin sıklıkla duygu odaklı ve kaçıngan başa çıkma yollarına başvurduğu görülmüştür (Cooper ve ark. 1992, Simons ve Robertson, 1989). Bu nedenle bu iki stratejiye sahip olmak bağımlılığın gelişiminde önemli risk faktörleri olarak değerlendirilmektedir. Uygun ve yeterli başa çıkma becerilerine sahip olmayan bağımlı kişi, maruz kaldığı stresli durumdan uzak kalmak ve bu durumun yarattığı hoşnutsuzluktan kaçınmak için alkol ve madde kullanımına sığınır. Merak, heyecan arama, yeni bir şeyler deneme isteği ya da sorunlardan kaçınma gibi çeşitli sebeplerle başlanılan madde kullanımı kişide bir süre sonra maddeye karşı bir tolerans geliştirir. Bu durum her geçen gün madde kullanımının artmasıyla sonuçlanır. Kişi maddeye bağımlı olduğu gibi psikolojik, ekonomik ve sosyal problemleri de bununla birlikte artış gösterir.

Madde bağımlılığının tedavisinde kişilere uygun işlevsel başa çıkma yöntemlerini kazandıracak yaşam becerilerinin oldukça önemli bir yeri bulunmaktadır. Bu nedenle klinik görüşmelerde bağımlı bireylere stresli durumlara maruz kaldıklarında uygulayabilecekleri işlevsel problem çözme becerilerini kazandırmak psikolojik görüşmelerin temel hedeflerinden biri olarak kabul edilmektedir.

Psk. Fırat Akdeniz

Kaynaklar
Erbay, E., Oğuz, N., Yıldırım, B., & Fırat, E. (2016). Alkol ve madde bağımlılığı olan bireylerin başa çıkma tutumları. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, (3), 597-609.

Cooper, M. L., Russell, M., Skinner, J. B., Frone, M. R., & Mudar, P. (1992). Stress and alcohol use: moderating effects of gender, coping, and alcohol expectancies. Journal of abnormal psychology, 101(1), 139.

Lazarus, R. S., & Folkman, S. (1984). Stress, appraisal and coping. New York, NY: Springer.

Simons, R. L., & Robertson, J. F. (1989). The impact of parenting factors, deviant peers, and coping style upon adolescent drug use. Family Relations, 273-281.

PAYLAŞ