Bağımlılık ve nükleus akkumbens
Nükleus akkumbens, korpus striatumun sınırında bulunur. Beyinde iki yarım kürede de bulunmaktadır. Bu çekirdeğin yapısında birçok dopamin reseptörü vardır ve bu reseptörler farklı kognitif süreçlerin işleyişinde rol alır. Merkezi sinir sistemin de oldukça yaygın olan dopamin, kişinin duygulanımında, ön hipofizde ki hormonal düzenlemeler de ve lokomotor işlevler de etkin rol almaktadır. Dopaminerjik yolağın uyarmış olduğu nükleus akkumbensin bağımlılığa sebebiyet veren maddelerin keyif uyandıran etkisini arttırdığı saptanmıştır.
Bağımlılığın gelişme sürecini göz önüne alacak olursak nükleus akkumbensin görevleri arasında yer alan haz alma, motivasyon, ödül gibi süreçlerin bağımlılıkla hem dolaylı hem doğrudan ilişkili olduğu öngörülmüştür. Hoşa giden pek çok şey dopamin salgılanmasına yol açar ve bu durum beynimizde ki nükleus akkumbensi uyarır. Bağımlılığı bulunmayan kişiler de dopamin salınımının ödüllendirici bir etkiye yol açtığı su götürmez bir gerçektir, ancak aynı durum bağımlı bireyler de tam olarak aynı etkiyi meydana getirmez. Bağımlı bir bireyde madde striatumda ki dopamin artışını arttırmak yerine orbitofrontal kortekste ki aktivasyonu arttırır. Madde kullanımına olan tolerans arttıkça kişi maddeyi yoğun bir şiddetle arzulasa da bu durum kişinin maddenin vermiş olduğu hazzı istemesine bağlı değil, amigdalanın dopamin uyarısına karşı hassas hale gelmesidir.
Son zamanlarda yapılan araştırmalar bu durumu daha net ortaya koymuştur. Bunu daha somut açıklayacak olursak, çalıştığı bir sınav sonrası yüksek not alan öğrencinin, uzun zamandır yürüttüğü deneysel bir çalışmadan iç ve dış geçerliliği olan bir sonuç alan bilim adamının, ya da daha basiti ödevini bitirdikten sonra babasından şeker alan bir çocuğun; beyninde aktive olan bir bölge diyebiliriz nükleus akkumbens için.
Konuyla ilgili yapılmış olan ufak bir deneyden kısaca bahsedecek olursak; at yarışı oynayan bir grup insana önce yarışacak atların özellikleri aktarılıyor. Daha sonra bu kişiler seçtikleri ata para yatırıp yarışın sonucunu bekliyorlar. Her birey para yatırdığı atın kazanma olasılığının daha yüksek olacağını belirtiyor. Bu olasılık neye göre belli oluyor? İşte tam bu evrede aktive olan nükleus akkumbens bir anlamda rasyonel olasılıkları göz ardı ediyor ve zihnin para yatırılan ata odaklanmasını sağlıyor ve doğal ödül haz döngüsü kumar gibi zararlı bir alışkanlıkla yanlış yönlendiriliyor.
Nükleus akkumbens doğru uyarıcılarla uyarıldığında, örneğin fiziksel, cinsel, yeme içme gibi aktiviteler pekişir ve bunlar yaşamsal fonksiyonlarımızı sağlıklı bir şekilde idame ettirmemiz için gereklidir. Ancak amfetamin, alkol, opioidler gibi bir takım maddelerin pozitif pekiştirici etkiye sebebiyet vermesinde nükleus akkumbens ve mezolimbik sistemde dopaminerjik uyarıyı arttırmaları büyük rol oynar.Mezokortikolimbik dopaminerjik yolak ve onun innervesini sağladığı nükleus akkumbens gibi yapıların amfetamin, alkol,hipnotikler, opioidler gibi bağımlılığa sebebiyet veren maddelerin keyif veren etkisini arttıran ortak nöronal devre olduğu görüşü vardır.
Psk. Fatihcan Öncü
KAYNAKLAR
Uzbay İT, Yüksel N. Madde kötüye kullanımı ve bağımlılığı. Yüksel, N. (editör) Psikofarmakoloji, Değiştirilmiş 3. baskı, Ankara, Çizgi Tıp Yayınevi, 2003: 485- 520
Robinson TE, Berridge KC. The psychology and neurobiology of addiction: an incentive-sensitization view. Addiction 95: 91-117, 1993.
Turkiye Klinikleri J Int Med Sci 2005;1(47):65-72, Article Language: TR
Ateş Çöl I. Alkol Bağımlısı Olan Hastalarda İç Bağımlılığın Değerlendirilmesi Fatihcan ÖNCÜ
PAYLAŞ